Casa Bukowski

Multiplataforma Internacional de Literatura, Cine, y Artes

AÑO 4 - 2023

PACH’UL TZIIJ RE JACHB’L IIB’ – Miguel Tum Ajkot

Miguel Tum Ajkot: Poeta maya uspanteko.Nació en Uspantán, Quiché, Guatemala.

Habla tres idiomas: maya uspanteko, maya  k’iche’ y castellano,escribe en idioma maya y autotraduce al castellano. Ha elaborado dos libros de texto en idioma uspanteko para la Dirección General de Educación Bilingüe Intercultural, DIGEBI, 1995. Ha escrito dos libros, uno de investigación cultural y otro para la enseñanza del idioma uspanteko, Academia de Lenguas Mayas de Guatemala -ALMG- Comunidad Lingüística Uspanteka, 1997 y 2007.

Ha publicado en diferentes revistas literarias. Tiene varios poemarios inéditos,participó en el II Encuentro Internacional de Poesía en Xochimilco, México (2022). Publicó el poemario bilingüe, uspanteko y español,  Q’eeq Iiq’ / Viento Negro (Editorial POE, 2022).

PACH’UL TZIIJ RE JACHB’L IIB’

Intz’ib’aan qe, kita’ rojwex inchomorsaan, riqe jrik’aj wanm tijb’an,

inponor  chi jchi’  jq’ojoom taq ra su’ pach ra tamb’oor,

tintor wanm chuch kow taq Qaquljaaw,

 nen jcholaaj ri kiib’ oxiib’ intz’iib’ tinb’an laj ink’ojoliil iwr kab’jiir,

taq ra kiib’ oxiib’ tz’iib’ tinb’an

xtijmaj kiib’ oxiib’ looq’laj taq ja’ inwi’l,

usiil relikaq, suutz’ jwichaq, ch’uch’j rilikaq.

¿Ri’ tak’u qleen kita’ ojkwiin jb’aniik tijsik’iij tz’ibaan laj qak’aslemal?

Lajori tinwil awichb’l k’olaan inwi’l,

in’ook chij chomorsaj

¿Nen k’u li awajw?

Chwaaj tink’is kuxtb’l awe tijk’amch uul

kita’ chiki’ atwa’x laj inb’aa

aloq’aj tijin chaq  tisaach laq qejb’al q’iij,

kita’ chiki’ tijb’an k’ax chwe rik’il jchoq’aab’,

junoq xqeeji’ maq chaq jxaaq.

LA DESPEDIDA

La tarde introduce sus alfileres de frío en mis entrañas,

me tiendo a la orilla de la música de tambores y chirimías,

abro mi corazón a los truenos negros,

me apretujan el corazón

aquellas ristras escritas en mi juventud,

cuando aliñadas con licores ancestrales,

salían hondas, fuertes, tenebrosas…

¿No es acaso la poesía, hija de la imposibilidad?

Veo tu foto de antaño

y me pregunto

¿Por cuáles tierras andarán tus pies hinchados?

Decido acabar con el recuerdo de este aluvión venido de amargos mares,

ya no pervivirán mis carnales deseos.

Mi pasión violenta va decayendo entre estas tardes largas,

han dejado de ser puros y violentos los incendios que asolaban mi casa,

se han renovado mis secas hojas.

NIM RAYIIN

Rokeb’l laq’ab’ tijb’atz’ riib’ chijxo’l qleen tib’ansaj chuch ulew,

tituruw jb’iis laq siwaan,

kita’ tijtz’aqatsaj rib’ wanm,

rajwaxk jun anm chwe

xilj q’equ’m aq’ab’ nojsal re jab’ re iik’ septiembre,

jun anm, nik’ chapka’ qatiit’ iik’,  tijya’ rib’ chi q’aluleem

toxal riib’

chuch joron laj wanm.

Tokolkaat, rayal jwiich anm,

atb’een, atxular, atpaqar

xo’l ri’j taq jmuniil wanm, tasach inwarj laq’ab’,

nim laj arayaj… Meem, rik’aan,

che’ersal b’iix, b’isb’al kameem…

Man cheqej chi’ tijk’is ink’aslemal,

Ch’ajch’aan jwiich taq ra awa’, nim  arayajk tinb’an,

 ti’ooq’ inq’aab’ chi jrayaj aq’alujk,

¡Ajsik’il we olchaqwa’x jun nim laj k’iche’laaj!

Rokeb’l laq’ab’ tijb’atz’ riib’ chijxo’l qleen tib’ansaj chuch ulew,

tituruw jb’iis laq siwaan,

kita’ tijtz’aqatsaj rib’ wanm,

rajwaxk jun anm chwe

xilj q’equ’m aq’ab’ nojsal re jab’ re iik’ septiembre,

jun anm, nik’ chapka’ qatiit’ iik’,  tijya’ rib’ chi q’aluleem

toxal riib’

chuch joron laj wanm.

Tokolkaat, rayal jwiich anm,

atb’een, atxular, atpaqar

xo’l ri’j taq jmuniil wanm, tasach inwarj laq’ab’,

nim laj arayaj… Meem, rik’aan,

che’ersal b’iix, b’isb’al kameem…

Man cheqej chi’ tijk’is ink’aslemal,

Ch’ajch’aan jwiich taq ra awa’, nim  arayajk tinb’an,

 ti’ooq’ inq’aab’ chi jrayaj aq’alujk,

¡Ajsik’il we olchaqwa’x jun nim laj k’iche’laaj!

RIMBOMBANTE DESEO

El crepúsculo se enreda entre dolorosos sucesos,

borbotea en los barrancos su tristeza infinita,

mi corazón sigue sin ser pleno,

en esta fría y agónica noche de septiembre

busco la compañía de montañas, ríos, cerros, barrancos,

una fértil raíz, pura como la luna,

su centro gravitacional permanente se adhiera

a mi desprovisto y cavernoso pecho…

Mujer buscada y deseada,

te mueves frecuentemente

entre mis viejos y constantes deseos,

sueños deslizándose pérfidos y rutilantes,

rimbombantes ansias…

La sed consume mis nublados sentidos,

necesito unas extremidades inferiores genuinas y finas,

colores del deseo, disponibles al tacto soñador,

¡Qué sean montañas gimientes!

JORON

Wi’ jun joron b’iis tijsek’ wixikolb’,

tijlej chi q’ab’ inseseb’ pach inch’ool,

tijpaxaj kow taq ch’iich’,

tikaan jtix jk’aslemal laj inch’ool. 

 Inwux jun ch’u’j awaj, 

in chaq k’uleel we,

in elmaj chuch q’iij ajtijil wee,

man xib’rikiil tijiq’saan, tipitz’oon,

kita’ chiki’ tinch’ob’ inwiich.  

Roqtajk kosol taq chomorsaan,

raliil q’iij-saq tijiq’saaj k’aslemal,

K’a naach ajmuchul we. 

Jsiq’ilaal sutz’-mayuul tijtix riib’, 

ti’ook xilj juntir qleen 

chi wi’ jsantiil, chi ma kita’. 

Tijtzur riib wanm rik’aan qe wi’,

in k’iis xilj jtzatziil jq’equmaal.

¡Taq ra chu ch’ip rupup tiq’ax taq b’ik!

FRÍA

La fría tristeza azota intestinos,

palmotea las resbaladizas vísceras,

rompe acerados cristales,

menstrúa y eyacula en mis entrañas. 

Me convierte en monstruo ajeno y extraño a mí mismo,

rehúyo al tiempo voraz,

la tensión me oprime, tortura, aplasta,

me reniego a mí mismo. 

Persecución de ideas hartas,

pesadez inconclusa que atiborra la existencia,

amarga sombra que corroe. 

El ópalo de las tinieblas se difunde

traspasando objetos y sujetos. 

Exhalan mis ganglios 

la bazofia de su soledad,

me sumerjo en la viscosidad de su abismo.

¡Avecillas de heces pasan grácilmente!

AAT

Laq k’ax kajb’al man tzaqeemch’olaal tijb’an jun ch’ejejeem

tijq’asaj b’i jpimaal xaan re wochooch.

Tinjurchucheeq wiib’ laq b’iis etqe tintok jun wixoql

tijkunaj inb’aq’wiich re jtz’i’aal,

tijch’uch’ursaaj jkowiil wanm chaq tipaax,

tijsaqarsaaj jq’eqaal ral inb’aq’wiich.

Tintok juun wixoql

tijya’ kub’arb’ ch’ool

re sonsorsal wanm,

re tijya’ jcholaaj b’ee

re ch’ujursal wuluul…

¡Atintok aat, rajwu inwinaqiil!

Acongojados gritos atraviesan la derruida casa,

el lecho seco de las horas se resquebraja.

Arrastrándome en la densa soledad busco tu compañía,

mis codiciosos ojos quieren volver a ser puros,

mi severo corazón implora repartir bondades,

las lágrimas oscuras de mi tristeza quieren volverse luz…

Busco tu voz y tu presencia,

necesito que le otorgues serenidad

a mi agitada alma,

busco tus prolongados sonidos

para que le des ritmo a mis descompasados pensamientos…

¡Te busco a ti, amor!

Comentarios

Suscribir
Notificar de
guest
0 Comments
Comentarios en línea
Ver todos los comentarios
Casa Bukowski
Abrir chat
1
Comunícate con Casa Bukowski
Casa Bukowkski
Hola, ¿Tienes algún comentario o sugerencia?